Γράφει η Ελπίδα Κοντομάρου, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, MSc Ψυχική Υγεία Εφήβων Γνωσιακή – Συμπεριφορική Προσέγγιση (CBT)
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που ξεπερνά τα όρια της απλής επιθετικής συμπεριφοράς. Εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων, αλληλεπιδράσεων και ισορροπιών δύναμης, αντανακλώντας τη δυναμική που αναπτύσσεται μέσα στις σχολικές κοινότητες. Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες όπως η επιρροή των συνομηλίκων, οι άτυποι κοινωνικοί κανόνες και η διαρκής αναζήτηση κύρους διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη γέννηση και διατήρηση του φαινομένου (Olweus, 2013· Salmivalli, 2010).
Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η προσέγγιση της Salmivalli (2010), η οποία αναδεικνύει τη σημασία του κοινωνικού πλαισίου στη σχολική ζωή. Οι μαθητές που γίνονται μάρτυρες περιστατικών εκφοβισμού δεν είναι παθητικοί παρατηρητές· η σιωπηρή αποδοχή ή η αδράνειά τους μπορεί να ενισχύσει τη συμπεριφορά του θύτη, ενώ η ενεργή παρέμβαση μπορεί να την αποδυναμώσει. Η κοινωνική θέση του κάθε παιδιού στην ομάδα καθορίζει αν θα αναλάβει τον ρόλο του θύτη, του θύματος ή του παρατηρητή. Οι θύτες, συχνά, επιδιώκουν κοινωνικό κύρος μέσα από την επιθετικότητα, η οποία ενισχύεται όταν το περιβάλλον δείχνει ανοχή ή θαυμασμό.
Κεντρικό στοιχείο στον ορισμό του εκφοβισμού είναι η ανισορροπία δύναμης. Όπως υπογραμμίζουν οι Smith και Brain (2000), αυτή μπορεί να εκδηλώνεται σε σωματικό, κοινωνικό ή ψυχολογικό επίπεδο, σχετιζόμενη με τη φυσική δύναμη, τη δημοφιλία ή την ικανότητα χειραγώγησης. Ο Olweus (2013) τονίζει ότι η ανισορροπία δύναμης διαφοροποιεί τον εκφοβισμό από άλλες μορφές διαπροσωπικής σύγκρουσης, καθώς το θύμα αδυνατεί να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τον εαυτό του.
Εξίσου κρίσιμα είναι τα στοιχεία της επαναληψιμότητας και της πρόθεσης. Ο εκφοβισμός δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό αλλά μια συστηματική συμπεριφορά που μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, δημιουργώντας κλίμα φόβου και ανασφάλειας. Παράλληλα, η πρόθεση του θύτη να προκαλέσει βλάβη σωματική, ψυχολογική ή κοινωνική είναι καθοριστική, καθώς οι επιθέσεις είναι συνήθως στοχευμένες προς άτομα που εμφανίζουν αδυναμία ή περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη.
Ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται σε διάφορες μορφές, καθεμία με τις δικές της συνέπειες.
- Λεκτικός εκφοβισμός: προσβολές, κοροϊδίες, απειλές, που πλήττουν την αυτοεκτίμηση (Gini & Pozzoli, 2009).
- Σωματικός εκφοβισμός: χτυπήματα, σπρωξίματα ή καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, με σωματικά και ψυχολογικά τραύματα (Craig & Pepler, 2007).
- Κοινωνικός εκφοβισμός: απομόνωση, περιθωριοποίηση, διάδοση ψευδών φημών, που οδηγούν σε κοινωνική αποσύνδεση (Juvonen & Graham, 2014).
- Ηλεκτρονικός εκφοβισμός: υβριστικά μηνύματα ή εξευτελιστικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο, με συνεχή πίεση και δύσκολη διαχείριση για το θύμα.
Η κατανόηση του σχολικού εκφοβισμού απαιτεί διεπιστημονική ματιά που συνδυάζει ψυχολογικά, κοινωνιολογικά και παιδαγωγικά δεδομένα. Οι θεωρίες που αναδεικνύουν τον ρόλο των συνομηλίκων, όπως εκείνη της Salmivalli, και οι αναλύσεις που εστιάζουν στα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του φαινομένου, όπως του Olweus, προσφέρουν ισχυρή βάση για στρατηγικές πρόληψης και παρέμβασης.
Η ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων που ενισχύουν την ενσυναίσθηση, καλλιεργούν θετικές κοινωνικές δεξιότητες και ενδυναμώνουν τους μαθητές να παρεμβαίνουν ενεργά σε περιστατικά εκφοβισμού είναι καθοριστικής σημασίας. Μόνο έτσι μπορεί να δημιουργηθεί ένα σχολικό περιβάλλον ασφαλές, υποστηρικτικό και φιλικό προς όλα τα παιδιά.
