Γράφει η Ελπίδα Κοντομάρου, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, MSc Ψυχική Υγεία Εφήβων Γνωσιακή – Συμπεριφορική Προσέγγιση (CBT)
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να μένεις όρθιος μέσα στις δυσκολίες, όχι γιατί όλα πάνε καλά, αλλά γιατί έχεις μάθει να σκέφτεσαι με τρόπο που σε βοηθά να ξαναβρίσκεις το κέντρο σου. Δεν σημαίνει να μην επηρεάζεσαι ή να κρύβεις τα συναισθήματά σου. Σημαίνει να μαθαίνεις να τα κατανοείς, να αναπνέεις μέσα στην πίεση και να ψάχνεις πώς μπορείς να προχωρήσεις, ακόμη κι όταν τα πράγματα δεν είναι εύκολα.
Για έναν έφηβο, η ζωή μοιάζει συχνά με ένα rollercoaster, γεμάτο αλλαγές, προσδοκίες, συγκρούσεις και αμφιβολίες. Η ανθεκτικότητα είναι αυτή η εσωτερική φωνή που ψιθυρίζει: «Ναι, μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά μπορώ να το προσπαθήσω ξανά.»
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν εξαρτάται τόσο από αυτά που μας συμβαίνουν όσο από τον τρόπο που τα ερμηνεύουμε. Δύο έφηβοι μπορεί να βιώσουν το ίδιο γεγονός, όπως μια αποτυχία, μια απόρριψη ή μια απογοήτευση. Ο ένας μπορεί να σκεφτεί: «Δεν αξίζω τίποτα.»
Ενώ ο άλλος: «Αυτό πόνεσε, αλλά μπορώ να μάθω κάτι και να προσπαθήσω ξανά.» Η δεύτερη σκέψη δεν είναι απλώς θετική, είναι ανθεκτική. Όταν ένας έφηβος μαθαίνει να αναγνωρίζει τις σκέψεις που τον αποδυναμώνουν και να τις αντικαθιστά με πιο ρεαλιστικές και βοηθητικές, αναπτύσσει μια εσωτερική ευελιξία, τη βάση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Δεν χρειάζεται να προστατεύουν τα παιδιά τους από κάθε δυσκολία. Χρειάζεται να τα βοηθούν να μάθουν πώς να διαχειρίζονται τις δυσκολίες. Αυτό γίνεται μέσα από μικρές, καθημερινές πράξεις. Ακούστε χωρίς να διακόπτετε. Μερικές φορές το παιδί δεν ζητά λύση, ζητά κατανόηση. Μοιραστείτε τις δικές σας αδυναμίες. Όταν ένας γονιός παραδέχεται ότι δυσκολεύτηκε, δείχνει πως η ευαλωτότητα δεν είναι αδυναμία, είναι ανθρώπινη. Ενισχύστε την αυτονομία. Αφήστε το παιδί να πάρει πρωτοβουλίες και να κάνει λάθη. Μέσα από αυτά αναπτύσσεται η αυτοπεποίθηση. Και αποφύγετε το «όλα θα πάνε τέλεια». Οι έφηβοι εκτιμούν την αλήθεια περισσότερο από τα ευχολόγια. Είναι πιο θεραπευτικό να πούμε: «Ξέρω ότι είναι δύσκολο, αλλά σε εμπιστεύομαι.»
Η επιστήμη συμφωνεί πως η ανθεκτικότητα δεν είναι έμφυτη, αλλά μαθαίνεται. Έρευνες δείχνουν ότι οι έφηβοι που λαμβάνουν σταθερή συναισθηματική στήριξη από τους γονείς τους αναπτύσσουν καλύτερες δεξιότητες ρύθμισης συναισθημάτων και υψηλότερη αυτοπεποίθηση (Greenberg et al., 2023). Η Masten (2021) τονίζει ότι η ανθεκτικότητα είναι μια φυσιολογική διαδικασία προσαρμογής σε μη φυσιολογικές συνθήκες, ένας μηχανισμός μέσω του οποίου ο νους και το σώμα μας επαναφέρουν την ισορροπία μετά από πίεση ή αποτυχία.
Μερικές απλές φράσεις που μπορούν να κάνουν τεράστια διαφορά στην καθημερινότητα ενός εφήβου είναι: «Σε καταλαβαίνω, είναι δύσκολο», «Το ότι προσπαθείς έχει αξία», «Τι έμαθες από αυτό;» και «Είμαι εδώ, ό,τι κι αν γίνει.» Αυτές οι φράσεις χτίζουν εμπιστοσύνη, μειώνουν το άγχος και δημιουργούν έναν χώρο ασφάλειας, όπου το παιδί νιώθει ότι μπορεί να εκφραστεί χωρίς φόβο. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει να μη λυγίζεις. Σημαίνει να μαθαίνεις πώς να στέκεσαι ξανά, κάθε φορά λίγο πιο δυνατός. Και σε αυτό το ταξίδι, οι γονείς δεν είναι απλώς θεατές. Είναι ο καθρέφτης και το στήριγμα μέσα από το οποίο το παιδί μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του και τη ζωή.
