Γράφει η Άννα Κωνσταντινίδη Απέργη, Special Advisor – Diversity Charter Greece
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως διακηρύσσεται και μέσα από τα ιδρυτικά της κείμενα, είναι μια «κοινότητα αξιών», όπου η ισότητα, η μη διάκριση και η κοινωνική συνοχή, αποτελούν θεμελιωμένα δικαιώματα και δεσμεύσεις. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η διαφορετικότητα βρίσκεται στον πυρήνα ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, μιας συμφωνίας μεταξύ πολιτών, επιχειρήσεων και θεσμών, που επιδιώκει να μεταφράσει την ισότητα σε καθημερινή εμπειρία ζωής.
Η Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (Άρθρο 21), απαγορεύει κάθε διάκριση λόγω φύλου (συμπεριλαμβανόμενης της έκφρασης, της ταυτότητας και των χαρακτηριστικών φύλου), φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Στο Άρθρο 23 κατοχυρώνεται η ισότητα των φύλων, ενώ στο Άρθρο 26 αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην πλήρη συμμετοχή των ανάπηρων ατόμων. Από τη Συνθήκη της Λισαβόνας και έπειτα, η Χάρτα δεσμεύει θεσμούς και κράτη-μέλη, αποτελώντας κανόνα δικαίου.
Σκληρό πυρήνα του ευρωπαϊκού κεκτημένου ως προς την απαγόρευση των διακρίσεων που δεσμεύει εργοδότριες εταιρείες, οργανισμούς και δημόσιους φορείς σε όλα τα κράτη-μέλη, αποτελεί ένα ισχυρό νομοθετικό πλέγμα, όπως η Οδηγία 2000/43/ΕΚ που αφορά τη φυλετική/εθνοτική ισότητα, η Οδηγία 2000/78/ΕΚ για το γενικό πλαίσιο ίσης μεταχείρισης στην απασχόληση, καθώς και η Οδηγία 2006/54/ΕΚ που αφορά την ισότητα των φύλων στην εργασία.
Η ΕΕ δεν περιορίζεται πλέον απλά στο να απαγορεύει διακρίσεις, αλλά επενδύει ενεργά στη συνοχή. Ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων (EPSR) περιγράφει 20 αρχές για ίσες ευκαιρίες, δίκαιες συνθήκες εργασίας και κοινωνική προστασία. Αυτές οι αρχές τροφοδοτούν τη νομοθεσία για τη διαφάνεια στις αμοιβές, την ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, καθώς και προγράμματα ενίσχυσης της κοινωνικής ένταξης.
Στο χρηματοδοτικό σκέλος, η Πολιτική Συνοχής 2021–2027 αφιερώνει έναν από τους πέντε βασικούς της στόχους, σε μια Ευρώπη πιο κοινωνική και χωρίς αποκλεισμούς. Μέσω του ESF+ και άλλων εργαλείων, τα κράτη-μέλη χρηματοδοτούν δράσεις για την απασχόληση, την εκπαίδευση, την ένταξη ευάλωτων ομάδων και τη μείωση των ανισοτήτων.
Παράλληλα με το γενικό νομοθετικό πλαίσιο, η ΕΕ έχει χαράξει ειδικές στρατηγικές για ομάδες που υφίστανται πολλαπλές ή διασταυρούμενες διακρίσεις, όπως: Το Σχέδιο Δράσης κατά του Ρατσισμού (2020–2025), που ενισχύει τους φορείς ισότητας και καταπολεμά το ρατσιστικό έγκλημα, το Στρατηγικό Πλαίσιο για τα άτομα Ρομά (2020–2030), με μετρήσιμους στόχους σε ισότητα, ένταξη και συμμετοχή, το Σχέδιο Δράσης για την Ένταξη και Συμμετοχή (2021–2027) για πολίτες τρίτων χωρών, καθώς και τη Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ (2020–2025), με μέτρα κατά των διακρίσεων, υπέρ της ασφάλειας και της πλήρους συμμετοχής.
Οι στρατηγικές αυτές «κουμπώνουν» με τη χρηματοδότηση και το δίκαιο, συγκροτώντας ένα οικοσύστημα πολιτικών που αγκαλιάζει κάθε πτυχή της διαφορετικότητας.
Στην Ένωση, η τελευταία πενταετία σημαδεύτηκε από σειρά καθοριστικών ρυθμίσεων που μετατρέπουν την ισότητα από αρχή σε πράξη:
–Διαφάνεια αμοιβών (Οδηγία 2023/970): Υποχρεώσεις διαφάνειας για εργοδότριες εταιρείες και πρόσβαση των εργαζομένων ατόμων σε στοιχεία και μέτρα για την εξάλειψη μισθολογικών αποκλίσεων έως το 2026.
–Προσβασιμότητα (Οδηγία 2019/882): Από τον Ιούνιο 2025, σειρά προϊόντων και υπηρεσιών που αφορούν από e-shops μέχρι και τραπεζικές εφαρμογές, θα πρέπει να είναι προσβάσιμες σε όλα τα άτομα.
–Τεχνητή Νοημοσύνη (Κανονισμός 2024/1689 – AI Act): Επιβολή ελέγχων μεροληψίας και διαφάνειας στα συστήματα υψηλού κινδύνου, με εφαρμογή από το 2025–2026.
–Βιωσιμότητα (CSRD/ESRS): Υποχρεωτικές γνωστοποιήσεις για μισθολογικά χάσματα, προσβασιμότητα, ποικιλομορφία διοίκησης και ανθρώπινα δικαιώματα στην εφοδιαστική αλυσίδα.
–Ισορροπία επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής (Οδηγία 2019/1158): Νέες άδειες και ευέλικτες ρυθμίσεις.
–Προστασία από τη βία (Οδηγία 2024/1385): Ελάχιστα κοινά πρότυπα για την καταπολέμηση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας.
Η εικόνα λοιπόν είναι σαφής, η ισότητα και η συμπερίληψη γίνονται μία κανονιστική υποχρέωση και όχι απλώς μία καλή πρακτική.
Για τις επιχειρήσεις και τους δημόσιους φορείς, η νέα πραγματικότητα απαιτεί να κινηθούν από τη «συμμόρφωση» σε στρατηγικές που ενσωματώνουν την ένταξη σε κάθε επίπεδο λειτουργίας. Συστήματα αξιολόγησης ίσης αξίας στις αμοιβές, προσβασιμότητα by design σε υπηρεσίες και προϊόντα, ελέγχους μεροληψίας στα αλγοριθμικά εργαλεία HR, επιτροπές ισότητας και δημοσιοποίηση κοινωνικών δεικτών, συμβάσεις με ρήτρες για μη διάκριση και συμπερίληψη.
Η κοινωνική συνοχή, επομένως, δεν είναι μόνο το πολιτικό ζητούμενο, αλλά ένα επιχειρησιακό πλεονέκτημα. Ο οργανισμός που επενδύει στην ενσωμάτωση της διαφορετικότητας και στην ίση μεταχείριση γίνεται πιο ανθεκτικός, πιο ελκυστικός για ταλέντα και φυσικά πιο αξιόπιστος απέναντι σε θεσμούς, αλλά και στην ίδια την κοινωνία.
Η Ευρώπη της Συνοχής θεμελιώνεται σε τρεις βασικούς άξονες:
–Δικαιώματα, μέσω της Χάρτας και του αντιδιακριτικού δικαίου.
–Πόρους, μέσω της Πολιτικής Συνοχής και του ESF+.
–Λογοδοσία, μέσω διαφάνειας, προσβασιμότητας και κοινωνικών γνωστοποιήσεων.
Η διαφορετικότητα πλέον είναι νομική υποχρέωση και ταυτόχρονα μία αναπτυξιακή στρατηγική. Το νέο κοινωνικό συμβόλαιο καλεί κράτη, επιχειρήσεις και κοινωνία των πολιτών να μετατρέψουν την ισότητα από σύνθημα σε πράξη και από νομική διάταξη σε καθημερινή εμπειρία.
Αυτό είναι και το μεγάλο στοίχημα της Ευρώπης της Συνοχής, μια ήπειρος συμπεριληπτική και δημοκρατική που δεν αφήνει κανένα άτομο στο περιθώριο και που μετατρέπει τη διαφορετικότητα σε κινητήριο δύναμη κοινωνικής προόδου και βιώσιμης ανάπτυξης.
Πηγές/Παραπομπές:
[1] Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ
[2] Οδηγίες 2000/43/ΕΚ και 2000/78/ΕΚ.
[3] Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων (20 αρχές).
[4] ESF+ – Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1057 & σύνοψη.
[5] Πολιτική Συνοχής & Στόχος Πολιτικής 4.
[6] Anti-Racism Action Plan,
[7] Roma Framework 2020-2030,
[8] Action Plan on Integration & Inclusion,
[9] LGBTIQ Strategy.
[10] Διαφάνεια αποδοχών – Οδηγία 2023/970 (προθεσμία 7.6.2026).
[11] Ευρωπαϊκός Νόμος Προσβασιμότητας – Οδηγία 2019/882 (εφαρμογή 28.6.2025).
[12] Κανονισμός ΤΝ (AI Act) 2024/1689 (σταδιακή εφαρμογή 2025-2026).
[13] Οδηγία 2019/1158 (work-life balance) & Οδηγία 2024/1385 (βία κατά των γυναικών).
