Τα κράτη έχουν όχι μόνο τη νομική, αλλά και την ηθική υποχρέωση να θεσπίσουν νέους νόμους, αλλά και να τροποποιήσουν παλαιότερους, ώστε να προστατεύουν όλους τους συνανθρώπους μας στο σύνολο τους χωρίς εξαιρέσεις, όπως άλλωστε επιτάσσει και η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Γράφει η Άννα Απέργη Κωνσταντινίδη | Special Advisor Diversity Charter Greece
Tα ΛΟΑΤΚΙ+ και ιδιαίτερα τα τρανς πρόσωπα, στη χώρα μας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ένα ευρύ φάσμα στερεοτύπων, προκαταλήψεων, παρενοχλήσεων, διακρίσεων και βίας, καθώς και περιορισμένη πρόσβαση στην εργασία, στην κοινωνική πρόνοια, στην ασφάλιση, στην υγειονομική περίθαλψη και στην εκπαίδευση, εκτός από την ευρεία ρητορική μίσους και τη βία που αντιμετωπίζουν τόσο στην ιδιωτική και όσο και στη δημόσια σφαίρα.
Έχουν γίνει βήματα ως προς την καταπολέμηση τους; Σαφώς και έχουν γίνει. Υπάρχουν μεν πλέον νομοθεσίες για την προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων, όμως οι περισσότερες από αυτές είναι ατελείς.
Στις 18 Φεβρουαρίου 2025, δημοσιεύτηκε η ετήσια Έκθεση της ILGA-Europe με το χάρτη κατάταξης καθώς και σχετικά στοιχεία για την πρόοδο των χωρών σε σχέση με τα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, με τη χώρα μας να κατέχει την 6η θέση ανάμεσα στις 49 χώρες του Χάρτη, με ποσοστό 70,78%, ένα ποσοστό που μας δείχνει ότι υπάρχει σαφής βελτίωση σε ότι αφορά την ενσωμάτωση νομοθεσιών που αφορούν την ισότητα και τις ελευθερίες στα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα.[1]
Προφανώς αυτή η βελτίωση έχει να κάνει με την ψήφιση της νομοθεσίας της ισότητας στον πολιτικό γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια που κατοχύρωσε την αναγνώριση του πολιτικού γάμου και στα ομόφυλα πρόσωπα (με την ανατομική έννοια του φύλου).
Επίσης, έχει πολύ ενδιαφέρον ότι στο δείκτη που αφορά την ισότητα και τη μη διάκριση το ποσοστό είναι στο υψηλό σκαλοπάτι του 97,91%, ενώ σε ότι αφορά τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου στο 64,86%. Αυτό συμβαίνει διότι μέσω του ν.5089/2024 της ισότητας στον πολιτικό γάμο τροποποιήθηκε τόσο ο ν.4443/2016 της ίσης μεταχείρισης ώστε να συμπεριλαμβάνει τα ΛΟΑΤΚΙ+ σε όλα τα πεδία και όχι μόνο στον τομέα της εργασίας, όσο και ο 4491/2017 ως προς την αφαίρεση της προϋπόθεσης της αγαμίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου.
Αν τα παραπάνω στοιχεία λοιπόν που μας δίνει η ILGA-Europe, τα έβλεπε κάποιος που δε γνωρίζει, βλέποντας παράλληλα και τους επί μέρους δείκτες των στοιχείων, θα έλεγε πως στην Ελλάδα έχουμε προοδεύσει πάρα πολύ και πως δεν υπάρχει καθόλου άνιση μεταχείριση κατά των ΛΟΑΤΚΙ+, ενώ επίσης εάν έβλεπε και το δείκτη που αφορά την ρητορική και τα εγκλήματα μίσους που βρίσκεται στο ποσοστό του 64%, θα έλεγε πως στη χώρα μας δεν υπάρχει και τόσο ιδιαίτερο πρόβλημα σε ότι αφορά τη ρητορική μίσους ή εγκλήματα με κίνητρο το μίσος.
Είναι όμως έτσι; Σε ότι αφορά τη ρητορική μίσους, δε νομίζω πως χρειάζεται να εξηγήσω και πολλά πράγματα, όλες και όλοι μας γνωρίζουμε πως δεν είναι καθόλου μα καθόλου έτσι. Θα θυμάστε βέβαια, όταν δόθηκε στη διαβούλευση το σχέδιο νόμου για την ισότητα στον πολιτικό γάμο, τον οχετό σχολίων που γράφονταν κάτω από κάθε άρθρο. Τις συζητήσεις «καφενείου» που γίνονταν σε τηλεοπτικές εκπομπές και τις άκρως κακοποιητικές και επικίνδυνες φωνές που ακούγονταν σε αυτές. Θα θυμάστε επίσης και τα κηρύγματα μίσους από εκπροσώπους της εκκλησίας, καθώς και το ρατσιστικό λόγο, ο οποίος δρούσε ελεύθερα ακόμα και μέσα στο ίδιο το ελληνικό Κοινοβούλιο, και πάρα πολλά ακόμη. Επίσης, όλες και όλοι θα θυμάστε ότι τα περιστατικά βίας και οι επιθέσεις μίσους κατά των ΛΟΑΤΚΙ+, είχαν αυξηθεί ανησυχητικά έπειτα από όλο αυτό το κλίμα μισαλλόδοξου λόγου που εκφράζονταν παντού και προπάντων ελεύθερα.
Προφανώς ο δείκτης του 64% οφείλεται και στο γεγονός ότι η Ελληνική νομοθεσία, είναι κάπως εναρμονισμένη με τα Ευρωπαϊκά σταντάρντς για τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους. Και πράγματι, αυτό είναι αληθές: η νομοθεσία μας για τα εγκλήματα μίσους περιέχει το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά φύλου, εν ολίγοις καλύπτεται εν μέρει το ΛΟΑΤΚΙ+. Ομοίως και η νομοθεσία μας για την προστασία από την δημόσια υποκίνηση σε βία ή μίσος, ο ονομαζόμενος αντιρατσιστικός νόμος που είναι ενσωμάτωση του σχετικού ευρωπαϊκού πλαισίου, τα καλύπτει επίσης.
Αυτό μας βάζει στην προφανή σκέψη, πως οι νομοθεσίες είναι πάντα ένα πολύ σημαντικό εργαλείο, αλλά δεν αποτελούν τίποτε παραπάνω από το ήμισυ του δρόμου. Το υπόλοιπο ήμισυ καλούνται να το καλύψουν οι ίδιοι οι πολίτες και η Κοινωνία των Πολιτών, διεκδικώντας την εφαρμογή του νόμου στην πράξη, ιδιαίτερα σε μία χώρα όπως η δική μας, που η παιδεία σε ότι αφορά τη διαφορετικότητα και τα ανθρώπινα/ατομικά δικαιώματα είναι δυστυχώς ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Γνώση, εκπαίδευση, ενημέρωση και επιμόρφωση λοιπόν, ώστε να γνωρίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα ότι δεν είναι τελείως απροστάτευτα απέναντι στην μισαλλοδοξία, ώστε να διεκδικούν την ορθή εφαρμογή των νομοθεσιών στην πράξη, σε αντίθεση με την Πολιτεία που δε δείχνει και τον ιδιαίτερο ζήλο γι αυτό το ζήτημα.
Ενδιαφέρον επίσης έχει να δούμε ιδιαίτερα τα στοιχεία που έχουμε από το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, ώστε να δούμε πόσο εκτεταμένα είναι τα εγκλήματα μίσους. Σύμφωνα λοιπόν με την τελευταία Έκθεση του Δικτύου, καταγράφηκαν συνολικά μέσω συνεντεύξεων με τα θύματα, 158 περιστατικά ρατσιστικής βίας, εκ των οποίων τα 61 περιστατικά αφορούσαν στοχοποίηση και επιθέσεις μίσους και βίας κατά ΛΟΑΤKI+ ατόμων.
Όπως αναφέρει το Δίκτυο, η διασπορά των επιθέσεων κατά ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων είναι μεγάλη, σε πολλά και διαφορετικά πεδία του δημόσιου χώρου. Περιστατικά έχουν καταγραφεί τόσο σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στο δρόμο, σε εστιατόρια ή έξω από κέντρα διασκέδασης, στην παραλία, σε καταστήματα και στον εργασιακό χώρο των θυμάτων. Τα θύματα, ενώ βρίσκονται σε καθημερινές τους δραστηριότητες, δέχονται απρόκλητη βία, συνήθως αρχικά λεκτικές επιθέσεις με ομοτρανσφοβικούς χαρακτηρισμούς, που συχνά καταλήγουν σε σωματική βία. Μεταξύ των επιθέσεων που καταγράφηκαν ιδιαίτερη αναφορά γίνεται επίσης και στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας που λαμβάνουν χώρα με την γνωστοποίηση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου του θύματος στην οικογένειά του, ενώ παράλληλα εντοπίζονται και ενδοσχολικές ή ενδοπανεπιστημιακές επιθέσεις από συμμαθητές/συμφοιτητές των θυμάτων ή υπαλλήλους της διοίκησης του ιδρύματος.
Οι δημοκρατικές και προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις τόσο στη χώρα μας όσο και σε όλη την Ευρώπη πρέπει να αφυπνιστούν, να ενωθούν και να δράσουν, αφήνοντας πίσω τους αυτά που τις χωρίζουν και βλέποντας μόνο αυτά που τις ενώνουν και που σαφώς είναι πολλά περισσότερα
Σε ότι αφορά την ίση μεταχείριση, μπορεί μεν να τροποποιήθηκε ο ν.4443/2016 και έγινε επέκταση της αρχής της ίσης μεταχείρισης σε όλους τους τομείς πέραν της εργασίας, όπως σε αυτόν της υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης και υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης, της πρόσβασης στη διάθεση και παροχή αγαθών και υπηρεσιών, όμως στην πραγματικότητα η άνιση μεταχείριση εξακολουθεί να ταλανίζει τα ΛΟΑΤΚΙ+ και ιδιαίτερα τα τρανς πρόσωπα.
Η χώρα μας ανταποκρινόμενη τόσο στις σύγχρονες εξελίξεις, όσο και στην ανάγκη για πλήρη ισότητα, χωρίς διακρίσεις –ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας- είναι απαραίτητο να προχωρήσει άμεσα στην τροποποίηση των ταξινομητικών καταλόγων ψυχικών διαταραχών, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι τα τρανς πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών δεν θα στιγματίζονται, σύμφωνα με την Απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την αναθεώρηση του διεθνούς ταξινομητικού καταλόγου, το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 22.11.2012, τη δήλωση της Παγκόσμιας Επαγγελματικής Ένωσης για την Υγεία των Διεμφυλικών (WPATH) στις 15.11.2017, και τη θέση του Κλάδου Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΕΨΕ).
Στον τομέα της υγείας επίσης, πέραν της αναγκαιότητας να συμμορφωθεί η χώρα μας με τις αποφάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και την άμεση ενσωμάτωση του νέου ταξινομητικού καταλόγου ICD-11, είναι παραπάνω από απαραίτητο να ληφθούν και άλλες ειδικές μέριμνες με σκοπό: α. την διασφάλιση ότι τα τρανς πρόσωπα, ανεξαρτήτως εάν θα έχουν μεταβάλει τη καταχώριση του φύλου τους μέσω του ν. 4491/2017, θα έχουν απρόσκοπτη και χωρίς παραβιάσεις της ιδιωτικής τους ζωής, πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, μέσω αλλαγών που πρέπει να γίνουν στα πληροφοριακά συστήματα του κράτους, όπως ενδεικτικά στο Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης, και θα επιλαμβάνονται κάθε άλλης θετικής ενέργειας ώστε να αρθεί κάθε εμπόδιο στην άσκηση του δικαιώματος πλήρους απρόσκοπτης πρόσβασης στο σύστημα υγείας, β. την πλήρη πρόσβαση στο σύστημα υγείας, δίχως την κατηγοριοποίηση της «ψυχικής ασθένειας» λόγω έκφρασης, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, τα οποία θα πρέπει να προσλαμβάνονται ως φυσικές διακυμάνσεις στο φάσμα του φύλου, συμπεριλαμβανομένων και των μη δυαδικών και ίντερσεξ προσώπων, γ. την πλήρη ασφαλιστική κάλυψη των διαδικασιών επαναπροσδιορισμού φύλου, δ. την τροποποίηση του Άρθρου 62 (Πρακτικές μεταστροφής), παρ.2 β, του ν. 4931/2022, έτσι ώστε να υπάρχει ρητή οριζόντια απαγόρευση κάθε είδους ψυχιατρικής ή άλλης πρακτικής που σκοπό έχει τη «μεταστροφή», «μεταβολή» ή «επανακαθορισμό» του σεξουαλικού προσανατολισμού, της έκφρασης ή της ταυτότητας φύλου ενός προσώπου, και ε. την τροποποίηση ή κατάργηση διατάξεων νόμου, προεδρικών διαταγμάτων, υπουργικών αποφάσεων ή εγκυκλίων που στέκονται εμπόδιο στην ίση μεταχείριση των τρανς προσώπων.
Επιπλέον, σε ότι αφορά την εργασία, μπορεί να έχουν γίνει βήματα και παρόλο που υπάρχει στη χώρα μας ο νόμος που ενσωματώνει την κοινοτική νομοθεσία για την ίση μεταχείριση, τις ίσες ευκαιρίες, και την απαγόρευση των διακρίσεων και το πεδίο του αφορά πέραν των άλλων και τα ΛΟΑΤΚΙ+ τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, όμως το ερώτημα που πάντα τίθεται, είναι εάν ο νόμος εφαρμόζεται στην πράξη, και εάν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι επαρκείς για την εφαρμογή του.
Γιατί, ναι μεν η νομοθεσία αναφέρει ότι αφορά τα κριτήρια επιλογής και τους όρους πρόσληψης, άρα θεωρητικά κανείς δεν μπορεί να απορρίψει κάποιο υποψήφιο εργαζόμενο επειδή είναι πχ τρανς, όμως πολύ καλά γνωρίζουμε ότι στην πράξη αυτό γίνεται. Γιατί, ο εργοδότης, μπορεί να μην πει απροκάλυπτα (φοβούμενος των συνεπειών του νόμου) ότι το απορρίπτει γι’ αυτόν τον λόγο, μπορεί όμως να επικαλεστεί οτιδήποτε ώστε να καλύψει την πραγματική αιτία απόρριψης. Με λίγα λόγια, τα ΛΟΑΤΚΙ+ και επαναλαμβάνω ιδιαίτερα τα τρανς πρόσωπα, εξακολουθούν να βιώνουν τεράστιους αποκλεισμούς και διακρίσεις στον εργασιακό χώρο.
Στο δια ταύτα, μπορεί στο Χάρτη κατάταξης της ILGA-Europe, σε ότι αφορά την ίση μεταχείριση για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα ο δείκτης να βρίσκεται στην κορυφή με ποσοστό 97,91%, όμως αυτό είναι πλασματικό καθώς αναφέρεται μόνο στην ενσωμάτωση και τροποποίηση νόμων και όχι στο κατά πόσο εφαρμόζονται και στην πράξη και φυσικά στην τραγική πραγματικότητα που βιώνουν οι ΛΟΑΤΚΙ+ και ιδιαίτερα οι τρανς συνάνθρωποί μας, που όχι μόνον δεν χαίρουν ίσης μεταχείρισης, αλλά τα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα τους εξακολουθούν να παραβιάζονται καθημερινά. Ένα μεγάλο ποσοστό των ΛΟΑΤΚΙ+ ζουν στο όριο της φτώχιας – αν όχι κάτω από αυτό- λόγω του αποκλεισμού τους από την εργασία, ενώ τα περισσότερα τρανς πρόσωπα προσπαθούν να επιβιώσουν μέσω κάποιων πενιχρών επιδομάτων, όταν και εάν μπορούν να τα πάρουν και αυτά.
Όταν λοιπόν η ισότιμη μεταχείριση, δεν πάει χέρι-χέρι με το δικαίωμα για μία αξιοπρεπή διαβίωση, δεν μπορεί να υπάρχει καμία ισοτιμία, καθώς διαχωρίζει τους ανθρώπους σε δύο κατηγορίες, σε αυτούς που μπορούν και σε αυτούς που δεν μπορούν.
Οι δημοκρατικές και προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις τόσο στη χώρα μας όσο και σε όλη την Ευρώπη πρέπει να αφυπνιστούν, να ενωθούν και να δράσουν, αφήνοντας πίσω τους αυτά που τις χωρίζουν και βλέποντας μόνο αυτά που τις ενώνουν και που σαφώς είναι πολλά περισσότερα. Ιδίως τώρα, όπου μετά τις παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις ο ακραίος ρατσιστικός λόγος αναπτύσσεται σε πολύ γοργούς ρυθμούς, ενώ προσπαθούν να καταπατήσουν και να καταργήσουν ήδη υπάρχοντα κεκτημένα σε ότι αφορά τα ανθρώπινα/ατομικά δικαιώματα.
Χρειαζόμαστε μία Ευρωπαϊκή οικογένεια συμπεριληπτική και ασφαλή, σαν ένα μεγάλο καράβι που θα μας χωρά χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις!
